Apetyt na kawę służy zdrowej starości

Co piąty mieszkaniec Unii Europejskiej ma 65 lat i więcej. Oznacza to, że niemal 100 milinów ludzi na naszym kontynencie mierzy się z wyzwaniami późnego wieku. Wśród nich znajduje się wiele rodzajów zaburzeń zdolności poznawczych, w tym choroba Alzheimera. Schorzenie to dotyka już 5 proc. osób w tym wieku¹. Przewiduje się, że populacja osób starszych będzie rosła, co prawdopodobnie będzie równoznaczne ze wzrostem liczby osób cierpiących na chorobę Alzheimera². Nie dziwi więc zwiększony wysiłek naukowców w celu poszukiwania czynników mogących przedłużać sprawność umysłową. Jedynym z nich, szczególnie przykuwającym uwagę badaczy, jest kawa.

Dlaczego akurat kawa?

Od dawna naukowcy starają się zidentyfikować najistotniejsze czynniki, które mogą zapobiegać rozwinięciu się demencji. Jednym z kluczowych jest składnik diety wspólny dla całego globu –  kawa³. Prawdą jest, że nie spożywamy jej w sposób jednakowy. Różnice występują w sposobach parzenia i ilości. Typowa porcja kawy w Stanach Zjednoczonych to około 250 ml, natomiast w Europie jest ona znacznie mniejsza i wynosi 125-160 ml⁴. Różna może być też zawartość kofeiny w filiżance, od 36 do 220 mg. Mimo tych odmienności wciąż przybywa doniesień wskazujących, że umiarkowane spożycie kawy może pomóc obniżyć ryzyko wystąpienia chorób neurodegeneracyjnych, do jakich zalicza się choroba Alzheimera. Kawa i zawarta w niej kofeina wykazują też korzystny wpływ jeszcze przed rozwinięciem się choroby⁵.

Według ekspertów siła tego związku między kawą a chorobą Alzheimera może być zróżnicowana. Jedni sugerują, że picie kawy zmniejsza ryzyko rozwoju choroby o około 30%, w porównaniu do niepijących, inni zaś, że picie w wieku średnim 3-5 filiżanek kawy dziennie może obniżać ryzyko zachorowania nawet o 65%. Wszystkie badania natomiast podkreślają największe korzyści przy regularnym piciu kawy, niezależnie od innych czynników zakłócających, jak palenie tytoniu i nadciśnienie – mówi dr hab. n. o zdr. Regina Wierzejska, prof. Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH - Państwowego Instytutu Badawczego.

W jaki sposób kawa może chronić przed chorobą Alzheimera

Wyjaśnienie związku pomiędzy piciem kawy a zapadalnością na chorobę Alzheimera nie jest łatwym zdaniem. Naukowcy śledzący ten mechanizm w pierwszej kolejności skupili się na działaniu zawartych w tym napoju kofeiny i polifenoli.

Kofeina powoduje wzrost stężenia neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym, a jednocześnie przyczynia się do utrzymania równowagi centralnego układu nerwowego, z czym może wiązać się jej działanie neuroprotekcyjne. Polifenole z kolei chronią przed szkodliwym wpływem wolnych rodników, destrukcyjnie działających na neurony – wyjaśnia dr Regina Wierzejska.

Kolejne obiecujące wyniki przynoszą badania na modelu zwierzęcym. Wykazano w nich, że podawanie kofeiny myszom obniża w mózgu stężenie neurotoksycznego białka, betaamyloidu, odgrywającego kluczową rolę w patogenezie choroby. Białko to otacza neurony, utrudniając im dostęp do substancji odżywczych i tlenu, co prowadzi stopniowo do obumierania komórek nerwowych⁶. Badacze uważają, że kawa spożywana w umiarkowanych ilościach może chronić przed rozwojem choroby Alzheimera u ludzi lub też być wykorzystywana w spowalnianiu jej rozwoju.

Kawa wspiera starsze kobiety

W kilku badaniach zauważono, że działanie spowalniające rozwój zaburzeń zdolności poznawczych w wyniku regularnego spożywania kawy jest szczególnie silne w przypadku kobiet. Przetestowano różne dawki kofeiny. Udowodniono, że przyjmowanie nawet minimalnych dawek kofeiny dziennie, poprawiło stan aż 50% kobiet poddanych badaniu.  Co ciekawe, efekt ten był wyraźniejszy wraz z postępem wieku^7,8. Naukowcy przypisali go estrogenowi, którego ziarna kawy są jednym z najbogatszych źródeł. Najprawdopodobniej organizm kobiet będących w okresie menopauzy i niekorzystających z hormonalnej terapii zastępczej czerpał korzyści ze spożywania kawy, traktując ją jako łagodną terapię hormonalną.

Dobroczynne związki zaklęte w filiżance

Okazuje się, że substancji zapobiegających starzeniu się mózgu, zawartych w kawie, jest więcej. To różnorakie związki roślinne (trigonellina) i antyoksydanty (kwas ferulowy), które w wielu testach potwierdziły działanie ochronne dla funkcji poznawczych. Powstrzymują proces utraty świadomości przestrzennej i pamięci roboczej oraz zapobiegają reakcjom zapalnym i ubytkowi acetylocholiny z kory mózgowej, czyli cechom charakterystycznym dla przebiegu choroby Alzheimera⁹. Badacze wciąż poszukują i badają rolę innych składników kawy działających ochronnie. Warto trzymać kciuki za pozytywne wnioski.

---

„Kawa i zdrowie" to program informacyjno-edukacyjny, zainicjowany w 2017 r. przez Fundację „Żywność, Aktywność Fizyczna i Zdrowie”. Jego celem jest promocja walorów zdrowotnych kawy oraz zmiana sposobu jej postrzegania poprzez obalanie mitów i przedstawianie faktów opartych na badaniach naukowych. Obiektywne i aktualne informacje na temat właściwości kawy oraz jej miejsca w codziennej diecie przekazywane są za pomocą strony internetowej www.kawaizdrowie.pl. Motywem przewodnim kampanii jest hasło „Od 3 do 5 filiżanek kawy dziennie. Codziennie. Dla zdrowia”, wynikające z opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), która mówi, że bezpieczne dla zdrowia, dzienne spożycie kofeiny to ok. 400 mg, czyli mniej więcej od 3 do 5 filiżanek kawy. Działania Fundacji wspiera naukowa Rada Ekspertów. Program objęty jest patronatem Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego.

 

¹ Alzheimer Europe (2009) ‘Who is affected by Alzheimer’s disease?’ Available at: http://www.alzheimer-europe.org/Dementia/Alzheimer-s-disease/Who-is-affected-by-Alzheimer-s-disease
² Alzheimer Europe (2010) ‘The impact of Alzheimer’s disease in Europe’ Available at http://www.alzheimer-europe.org/EN/Research/PharmaCog/Why-PharmaCog/(language)/eng-GB
³ Tamże.
⁴ van Dam RM, Hu FB. Spożycie kawy a ryzyko cukrzycy typu 2. Przegląd systematyczny. JAMA. 2005; 294 :97-104.
⁵ Cao C. et al. (2012) High blood caffeine levels in MCI linked to lack of progression to dementia. J Alzheimers Dis, 30:559-572
⁶ Cao C. et al. (2009) Caffeine suppresses amyloid-β levels in plasma and brain of Alzheimer’s disease transgenic mice. J Alzheimers Dis, 17:681-97.
⁷ Artero S, Van Boxtel M, Dartigues JF, Deeg D, Dick M, Frisoni G, Galluzzo L, Jolles J, Jonker C, Luck T, Peres K, Riedel-Heller S, Ritchie K, Sacuiu S, Scafato E, Skoog I, Schoevers R, Verhey F, Jelle Visser P (2008), P4-004: Risk factors for progression to dementia in general population: The diagnostic criteria for predementia Alzheimer’s disease (Descripa) study (European pooled data base), Alzheimer’s& Dementia, Vol. 4, n. 4, Supplement, pp. T667-T668.
⁸ Ryan J, Carrière I, Carcaillon L, Dartigues JF, Auriacombe S, Rouaud O, Berr C, Ritchie K, Scarabin PY, Ancelin ML (2014), Estrogen receptor polymorphisms and incident dementia: The prospective 3C study, Alzheimer’s & Dementia, Vol. 10, n. 1, pp 27-35.]
⁹ Cho J.Y. et al. (2005) Inhibitory effects of long-term administration of ferulic acid on astrocyte activation induced by intracerebroventricular injection of beta-amyloid peptide (1-42) in mice. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry, 29:901-7.