Kofeina a czujność – część 1

Kofeina a koncentracja na bodźcach wzrokowych

W wielu badaniach przeanalizowano wpływ spożywania kofeiny na skupienie uwagi na bodźcach wzrokowych. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności przejrzał znaczną ilość badań naukowych i stwierdził, że kofeina zwiększa selektywność uwagi (skupienie się na konkretnym bodźcu) i przedłużoną koncentrację (podtrzymywanie skupienia uwagi przez dłuższy okres czasu)¹. Zaobserwowano, że porcja 75 mg kofeiny zwiększa skupienie uwagi¹. Większe ilości spożywanej kawy nie zawsze przyczyniają się do dodatkowego zwiększenia czujności^3,4. Uważa się, że związek pomiędzy poziomem pobudzenia i sprawnością wykonywania danej czynności można przedstawić w postaci odwróconej krzywej w kształcie litery U, tj. niewielka wydajność może wystąpić zarówno przy niedostatecznym, jak i nadmiernym pobudzeniu⁵.  W przeglądzie badań opublikowanym w 2012 roku zasugerowano, że kofeina polepsza sprawność wykonywania zarówno łatwych, jak i skomplikowanych zadań wymagających skupienia uwagi, podsumowując, że kofeina ma korzystny wpływ na koncentrację uwagi, i wpływ ten może być bardziej rozległy niż początkowo sądzono⁶

Gdy porównano wpływ kofeiny na skupienie uwagi u osób nieprzyzwyczajonych i przyzwyczajonych do spożywania kofeiny, wystąpiła zależność dawka-odpowiedź u osób nieprzyzwyczajonych do spożywania kofeiny, a najlepsze rezultaty koncentracji na bodźcach wzrokowych uzyskano przy spożyciu 200 mg kofeiny⁷. U osób regularnie spożywających kawę, ilość kofeiny potrzebna do zwiększenia czujności i skupienia uwagi na bodźcach wzrokowych była wyższa, tj. 400 mg⁸. Kofeina wspomaga także przetwarzanie bodźców językowych i zwiększa tempo wychwytywania błędów w mowie. Podobnie jak w innych badaniach, osoby spożywające małe ilości kofeiny osiągnęły najlepsze wyniki przy spożyciu 200 mg kofeiny, a osoby spożywające duże ilości kofeiny przy 400 mg⁹.

 

Wpływ kofeiny na skupienie uwagi

Osoby nieprzyzwyczajone do spożywania kofeiny
200 mg kofeiny	Najlepsza dawka do zwiększenia skupienia uwagi na bodźcach wzrokowych.
	Najlepsza dawka do polepszenia przetwarzania bodźców językowych i zwiększenia tempa wychwytywania błędów w mowie.

 

Osoby przyzwyczajone do spożywania kofeiny
400 mg kofeiny	Najlepsza dawka do zwiększenia skupienia uwagi na bodźcach wzrokowych.
	Najlepsza dawka do polepszenia przetwarzania bodźców językowych i zwiększenia tempa wychwytywania błędów w mowie.

 

Sama świadomość spożycia kofeiny może także wpłynąć na poziom skupienia uwagi i prędkość reakcji układu psychomotorycznego¹⁰. Odkrycia te są zgodne z wynikami przeprowadzonego badania obrazowego, w którym zaobserwowano, że kofeina i świadomość spożycia kofeiny aktywują te same obszary w mózgu, choć w mniejszym stopniu w przypadku samej świadomości spożycia kofeiny¹¹. Na chwilę obecną nie zbadano mechanizmów psychologicznych kryjących się za taką zależnością.

Kofeina a czas reakcji

Jak dotąd szeroko omawiano pozytywny wpływ kofeiny na czujność i czas reakcji, a podsumowanie wszystkich dotyczących tej kwestii badań można znaleźć wśród publikacji Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności¹.

Inne badania potwierdziły dodatni wpływ kofeiny na czas reakcji, podczas gdy “czas percepcji” (poczucie płynącego czasu postrzegane przez daną jednostkę) oraz “czas produkcji” (czas potrzebny do wytworzenia czegoś w odpowiedzi na bodziec) zdają się być względnie niepodatne na działanie kofeiny. Oznacza to, że czas trwania reakcji i czas zapoczątkowania reakcji nie zawsze są współzależne¹².

Kofeina, czujność a bezpieczeństwo w sytuacjach życia codziennego

Wpływ kofeiny na czujność jest zazwyczaj największy w sytuacjach, gdy poziom czujności danej osoby jest zmniejszony, jak na przykład w przypadku chorowania na przeziębienie¹³, popołudniowego spadku energii¹⁴ czy pracy w godzinach nocnych.

• Stwierdzono, że kofeina ma działanie zmniejszające ryzyko wystąpienia zaburzeń poznawczych i spowodowania wypadków o około połowę u badanych spożywających ponad 220 mg kofeiny dziennie, gdy pracują oni w godzinach nocnych¹⁵.
• Co więcej, kofeina zmniejsza ryzyko zaburzeń poznawczych u osób niepracujących¹⁶.

Dwa ostatnie badania wskazują, że spożywanie kofeiny ma korzystne działanie na wydajność i bezpieczeństwo.

Kofeina często jest spożywana krótko po przebudzeniu w celu zwiększenia czujności i zwalczenia inercji sennej.

• Inercja senna charakteryzuje się spadkiem zręczności motorycznej i subiektywnym uczuciem wycieńczenia zaraz po gwałtownym przebudzeniu. Osłabiona czujność może wpływać na umiejętność radzenia sobie z zadaniami poznawczymi i fizycznymi. Inercja senna może być także określona jako chęć ponownego zaśnięcia.
• Udowodniono, że kofeina może zwalczyć inercję senną, co częściowo wyjaśnia, dlaczego spożywanie napojów zawierających kofeinę po przebudzeniu jest takie popularne¹⁷.

Porównano także skuteczność spożywania kawy i drzemania w celu ułatwienia prowadzenia pojazdu w godzinach nocnych na długich trasach.

• Zdaje się, że wypicie jednej mocnej kawy (125 ml zawierające 200 mg kofeiny) jest tak samo skuteczne jak 30-minutowa drzemka w celu zredukowania spadku zdolności do prowadzenia, bez wpływania na późniejszy sen¹⁸.
• W badaniu przeprowadzonym w 2012 roku zaobserwowano, że subiektywna ocena jakości jazdy podczas symulacji dwugodzinnej monotonnej jazdy po autostradzie znacznie się podniosła w pierwszej godzinie po spożyciu jednej filiżanki kawy zawierającej 80 mg kofeiny¹⁹.
• W innym badaniu także stwierdzono, że 30-minutowa przerwa obejmująca krótką drzemkę (poniżej 15 minut) lub wypicie kawy zawierającej 150-200 mg kofeiny były bardzo skuteczne w redukowaniu uczucia senności u kierowców. Działanie to było jeszcze skuteczniejsze, gdy połączono spożycie kawy z drzemką²⁰. Spożycie takiej ilości kofeiny skutkowało także zmniejszoną ilością wypadków drogowych w trwającej 30 minut symulacji jazdy, przeprowadzonej w godzinach porannych po nieprzespanej nocy lub około dwie godziny po ograniczonej ilości snu²¹.
• W badaniu kliniczno-kontrolnym stwierdzono, że napoje zawierające kofeinę, takie jak kawa, są związane ze zmniejszonym ryzykiem zderzenia się z innym pojazdem w przypadku kierowców silnikowych pojazdów użytkowych, jeżdżących w długie trasy²².
• Kofeina o spowolnionym uwalnianiu (300 mg) przyczynia się do zmniejszania ryzyka nietrzymania się swojego pasa na drodze, zmiany prędkości czy powodowania wypadków w symulacji jazdy²³.
• Badanie przeprowadzone w 2015 roku wskazało, że spożywanie kawy zawierającej kofeinę (dostarczającej 150 mg kofeiny) może zmniejszyć uczucie senności u kierowców o 25%²⁴.

Dane te wskazują, że kofeina może działać jako skuteczny środek zapobiegający osłabieniu sprawności związanej z pozbawieniem snu, szczególnie gdy nie ma czasu i miejsca na drzemkę.

Należy jednak pamiętać, że choć spożycie kofeiny w ilości 200-400 mg może zwiększyć czujność i zmniejszyć czas reakcji po spożyciu alkoholu, zaburzenia związane z alkoholem u kierowców nie zostaną wyeliminowane przy pomocy kofeiny²⁵. Kierowcy zawsze powinni stosować się do wytycznych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego.

Więcej informacji na temat spożywania kawy i prowadzenia pojazdów można znaleźć tutaj oraz tutaj.