Kawa a choroba Parkinsona

Dane ogólne

Choroba Parkinsona to wycieńczająca choroba neurodegeneracyjna. Szacuje się, że w Europie cierpi na nią prawie 1.2 miliona osób, i co roku dołącza do nich 75,000 osób⁴⁸. Choroba ta pojawia zazwyczaj w wieku powyżej 60 lat, jednak szacuje się, że jedna na dziesięć osób zostanie zdiagnozowana zanim skończy 50 lat, z nieznacznie większą ilością mężczyzn niż kobiet dotkniętych tą chorobą⁴⁹.

Głównymi cechami choroby Parkinsona są spowolnione funkcje motoryczne, drżenie spoczynkowe, sztywność mięśniowa, zaburzenia chodu i niestabilność postawy. Patologiczną zmianą w przebiegu tej choroby jest postępujące zanikanie neuronów dopaminergicznych w śródmózgowiu. Na chwilę obecną nie ma żadnego dostępnego leczenia mającego zarówno zapobiec, jak i spowolnić utratę neuronów, przyczyniającą się w spadku stężenia dopaminy w śródmózgowiu.

Badania eksperymentalne i epidemiologiczne skupiły się na stylu życia, czynnikach żywieniowych oraz środowiskowych jako czynnikach ryzyka, w tym na spożyciu kawy.

Kawa, kofeina a ryzyko zachorowania na chorobę Parkinsona

Duża liczba badań epidemiologicznych stwierdziła odwrotnie proporcjonalną zależność odwrotną pomiędzy spożyciem kawy/kofeiny i ryzykiem wystąpienia choroby Parkinsona. Spożywanie kawy zdaje się zmniejszać lub spowalniać rozwój tej choroby, przy czym kofeina jest prawdopodobnie przyczyną takiego działania kawy. Interakcja pomiędzy kofeiną a terapią hormonalną u kobiet musi natomiast zostać jeszcze wyjaśniona.

W badaniu przeprowadzonym już w 1968 roku stwierdzono większą ilość osób niespożywających kawy w grupie kontrolnej niż w grupie eksperymentalnej⁵⁰.

Przeprowadzone później badania z Hiszpanii⁵¹, Szwecji⁵² oraz Niemiec⁵³ wykryły, że istnieje zależność odwrotnie proporcjonalne pomiędzy spożywaniem kawy i ryzykiem wystąpienia choroby Parkinsona, a także spożywaniem zmniejszonej ilości kawy przez pojawieniem się choroby.

W pierwszym badaniu prospektywnym na 8,004 mężczyznach o pochodzeniu japońsko-amerykańskim, żyjących na Hawajach (biorących udział w programie Honolulu Heart Program) i obserwowanych przez średnio 27 lat, stwierdzono zależność odwrotnie proporcjonalną pomiędzy ryzykiem zachorowania na chorobę Parkinsona, zmniejszonym pięciokrotnie u osób, które spożywały cztery filiżanki kawy dziennie, w porównaniu do osób niepijących kawy. Taką samą zależność zaobserwowano w przypadku kofeiny pochodzących z produktów innych niż kawa⁵⁴.

Badanie kliniczno-kontrolne, przeprowadzone w 2014 roku, wskazało natomiast niewielką zależność odwrotnie proporcjonalną pomiędzy spożywaniem kawy a ryzykiem zachorowania na chorobę Parkinsona⁵⁵.

W dwóch metaanalizach, obejmujących 20 i 26 badań, stwierdzono, że ogólne ryzyko zachorowania na chorobę Parkinsona spada o 31% (ryzyko względne 0.69)⁵⁶ oraz 25% (ryzyko względne 0.75) u osób pijących kawę w porównaniu do osób niepijących tego napoju⁵⁷.

W niektórych badaniach wykryto bardzo silnie zredukowane ryzyko, nawet do 80%, przy spożywaniu powyżej 4 filiżanek kawy dziennie. W drugiej metaanalizie stwierdzono, że ogólne ryzyko zachorowania na chorobę Parkinsona spadło o 24-32% przy spożyciu kofeiny większym o 300mg (tj. około 3 filiżanek kawy). Dane te potwierdzają zależność odwrotnie-proporcjonalną pomiędzy spożyciem kofeiny i ryzykiem wystąpienia choroby Parkinsona, i raczej nie można tego przypisać obecności czynników zakłócających czy nieścisłościach w badaniach^56,57.

W dodatkowej metaanalizie przeprowadzonej w 2013 roku i analizującej zależność dawka-odpowiedź stwierdzono, że istnieje liniowa zależność pomiędzy zmniejszeniem ryzyka zachorowania na chorobę Parkinsona, a spożyciem herbaty i kawy, jednakże zależność w przypadku spożycia kawy osiągała najlepsze wyniki przy około 3 filiżankach kawy dziennie⁵⁸.

W przypadku kobiet, dane te są bardziej wieloznaczne. W pewnym badaniu stwierdzono zależność w kształcie litery U, z największym działaniem ochronnym przy umiarkowanym spożyciu kawy/kofeiny⁵⁹.

W innym badaniu, obejmującym 77,713 kobiet obserwowanych przez 18 lat, stwierdzono, że u kobiet nieprzyjmujących hormonów stosowanych po menopauzie, kawa miała takie samo działanie ochronne jak u mężczyzn. U kobiet przyjmujących estrogeny ryzyko zachorowania na chorobę Parkinsona było podobne do tego, które występowało u mężczyzn spożywających małe ilości kawy, ale istotnie, czterokrotnie, zwiększone u kobiet pijących 6 lub więcej filiżanek kawy dziennie, w porównaniu do osób niepijących kawy⁶⁰.

W badaniu kliniczno-kontrolnym, będącym częścią Badania Zdrowia Pielęgniarek (ang. NHS) i Badania Następczego Pracowników Służby Zdrowia (ang. HPFS), nie znaleziono przekonujących dowodów na to, że zmiany w genach kodujących przemianę kofeiny (CYP1A2 i NAT2) oraz receptory estrogenu (ESR1 i ESR2) mogą pomóc przewidzieć, czy istnieje ryzyko wystąpienia choroby Parkinsona, związane ze stosowaniem terapii hormonalnej⁶¹.

W kontrolnym badaniu randomizowanym, opublikowanym w 2012 roku, oceniono wpływ spożywania kofeiny na objawy choroby Parkinsona, w tym senność dzienną, intensywność ruchową czy inne cechy niezwiązane z ruchem. Wyniki badania pokazały, że ulepszeniu poległy obiektywne czynniki ruchowe, ale wpływ kofeiny na senność występującą przy chorobie Parkinsona był niejednoznaczny, dlatego też konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań⁶².

W przeglądzie badań, obejmującym 304,980 osób biorących udział w badaniu National Institutes of Health-AARP Diet and Health Study zasugerowano, że zwiększenie ilości spożywanej kofeiny jest powiązane ze zmniejszonym ryzykiem wystąpienia choroby Parkinsona zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Autorzy przeprowadzili metaanalizę badań prospektywnych i potwierdzili, że spożywanie kofeiny było odwrotnie proporcjonalnie powiązane z ryzykiem wystąpienia tej choroby zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet, i zasugerowali, że nie ma różnicy we wpływie kofeiny na chorobę Parkinsona pomiędzy płciami⁶³.

Co więcej, w 2012 opublikowano badanie prospektywne, które także potwierdziło poprzednie wnioski, wskazując na łagodzące działanie terapii hormonalnej u kobiet. Spożywanie kawy bezkofeinowej nie było powiązane ze zmniejszonym ryzykiem wystąpienia choroby Parkinsona⁶⁴.

Mechanizmy działania

W badaniach eksperymentalnych zidentyfikowano mechanizm działania kofeiny, chroniący przeciwko chorobie Parkinsona.

Niskie dawki kofeiny działają przede wszystkim jako antagoniści receptorów adenozyny A2A, które są zlokalizowane wraz z receptorami dopaminergicznymi D2 w prążkowiu, tj. części mózgu biorącej udział w kontrolowaniu lokomocji i ruchu. W prążkowiu dochodzi do ogromnych zaburzeń neurotransmisji dopaminergicznej u pacjentów cierpiących na chorobę Parkinsona. Blokada receptorów A2A w prążkowiu zwiększa aktywność motoryczną i redukuje deficyty motoryczne u osób cierpiących na chorobę Parkinsona poprzez stymulację receptorów D2^65,66.

U szczurów i myszy kofeina przeciwdziała objawom tej choroby i wywołuje działanie podobne do tego, które występuje w klasycznym leczeniu choroby Parkinsona, przy użyciu prekursora dopaminy – L-DOPA^67,68.

Dane pozyskane z wielu badań przedklinicznych wskazują na korzystne działanie antagonistów receptora A2A (takich jak kofeina) na zaburzenia motoryczne, także te wynikające z długotrwałego stosowania leczenia z użyciem L-DOPA, sugerując, że tacy antagoniści byliby także skuteczni w leczeniu objawowym choroby Parkinsona⁵⁸.

Co więcej, antagoniści A2A, w tym kofeina i antagoniści D2, mają działanie neuroprotekcyjne i mogą załagodzić degenerację komórek dopaminergicznych w różnych modelach zwierzęcych^57,69.