Kawa a związane z wiekiem zaburzenia poznawcze

Funkcje poznawcze (czas reakcji, prędkość postrzegania i przetwarzania danych) pozostają mniej lub więcej nienaruszone do ukończenia 60 roku życia, kiedy to zazwyczaj funkcje te spowalniają, szczególnie pomiędzy 60 i 80 rokiem życia. Badania sugerują, że pogorszenie czynności mózgowych może nastąpić już od 45 roku życia¹. Jednak prędkość i wymiar zaburzeń poznawczych jest inny u każdego człowieka.

Niezdrowy tryb życia, choroby naczyniowe, czynniki genetyczne, stres oksydacyjny czy reakcje zapalne mogą przyspieszyć pojawienie się zaburzeń poznawczych i sugeruje się, że spadek czynności poznawczych można, przynajmniej częściowo, kontrolować. Wysunięto hipotezę, że kofeina może, przynajmniej częściowo, rekompensować takie zaburzenia ze względu na jej wpływ na czujność, szczególnie w sytuacji, gdy dana osoba jest w stanie zmniejszonej czujności^2,3,4.

Ogólny wpływ kawy/kofeiny na procesy poznawcze

W wielu badaniach młodsze i starsze osoby zdają się różnie reagować na wpływ kofeiny. Co więcej, ilość kofeiny może także wpłynąć na sprawność kognitywną osób starszych.

W dwóch badaniach nad zarówno młodymi, jak i starszymi osobami, stwierdzono, że kofeina poprawia czas skupienia uwagi, sprawność psychomotoryczną i funkcje poznawcze, a także wpływa pozytywnie na samopoczucie u osób starszych. Starsze osoby wydawały się bardziej podatne na ochraniające działanie kofeiny na pogarszającą się sprawność umysłową na przestrzeni czasu w porównaniu do osób młodych^5,6.

U osób młodszych (18-37 lat), kofeina poprawiała sprawność w momencie dekoncentracji bardziej niż w czasie wykonywania prostych zadań. U osób starszych (60-75 lat) kofeina poprawiała sprawność wykonywania bardziej skomplikowanych zadań, wymagających długotrwałej koncentracji. Co ciekawe, polepszenie sprawności wykonywania skomplikowanych zadań jest zazwyczaj mniej skuteczne u osób starszych niż osób młodych⁸.

Zdaje się, że kofeina jest w stanie odwrócić efekt spadku sprawności poznawczej wynikającej ze starzenia się poprzez stymulację zasobów energii u osób starszych⁸.

W brytyjskim badaniu 9,003 dorosłych stwierdzono, że polepszenie sprawności kognitywnej na zasadzie zależności dawka-odpowiedź następuje przy zwiększeniu ilości spożywanej kawy.

Zwiększenie ogólnej ilości spożywanej kofeiny (zawartej zarówno w kawie, jak i w herbacie) polepszało czas reakcji w zadaniach prostych i wielokrotnego wyboru, przypadkową pamięć  werbalnej i zdolności wzrokowo-przestrzenne. Starsze osoby zdawały się być bardzo podatne na wpływ kofeiny poprawiający sprawność umysłową niż osoby młode⁹.

W dodatkowej analizie, opublikowanej w 2014 roku w ramach przeprowadzonego w Baltimore badania podłużnego starzenia się (ang. Baltimore Longitudinal Study of Aging), będącego prospektywnym badaniem kohortowym, także stwierdzono, że spożywanie kofeiny jest powiązane z polepszeniem podstawowych procesów poznawczych u dorosłych powyżej 70 roku życia¹⁰. W dwóch holenderskich badaniach na osobach w wieku 24-81 lat także znaleziono pozytywny wpływ kofeiny na procesy poznawcze, głównie na czas reakcji i pamięć werbalną, jednakże w badaniu nie zauważono żadnych różnic pomiędzy osobami w różnym wieku^11,12.

Inne składniki kawy także mogą wspomagać sprawność poznawczą u osób starszych. W badaniu pilotażowym na 39 zdrowych osobach w wieku 53-79 lat stwierdzono, że kawa bezkofeinowa, wzbogacona o kwasy cholorogeniczne, wpłynęła na polepszenie nastroju i zachowania związane z nastrojem, w porównaniu do zwykłej kawy bezkofeinowej. Takie działanie było mniej istotne niż w przypadku działania powodowanego przez kofeinę, jednak wskazuje na potencjalną aktywność kwasów chlorogenowych, związaną z procesami poznawczymi, którą warto byłoby zbadać¹³.

Wpływ kawy/kofeiny na zaburzenia procesów poznawczych

Badania sugerują, że regularne spożywanie kawy/kofeiny może podnieść zasoby poznawcze u osób starszych, szczególnie u kobiet.

Przeprowadzona w 2010 roku metaanaliza, obejmująca 9 badań zajmujących się wpływem kawy/kofeiny na różne rodzaje zaburzeń lub spadku procesów poznawczych (cztery badały chorobę Alzheimera, dwa demencję lub zaburzenia poznawcze, trzy spadek procesów poznawczych),  wykryła zmniejszone ryzyko wystąpienia spadku procesów poznawczych w obrębie wszystkich rodzajów zaburzeń poznawczych (ryzyko względne 0.84) przy spożywaniu kofeiny, z niewielkim zróżnicowaniem wyników w obrębie badań¹⁴. Choć wyniki tej metaanalizy obejmowały całą gamę zaburzeń, od spadku procesów poznawczych do choroby Alzheimera, stwierdzono pewne działanie ochronne kawy. Warto jednak wiedzieć, że w tym przeglądzie badań naukowych nie wzięto pod uwagę wielu badań analizujących wpływ kawy na związane z wiekiem zaburzenia poznawcze.

W innym systematycznym przeglądzie literatury naukowej, opublikowanym w 2013 roku, znaleziono tylko sześć badań prospektywnych zachęcających do dalszej analizy spadku procesów poznawczych. W przeglądzie zaobserwowano, że we wszystkich badaniach z użyciem herbaty i w większości badań z użyciem kawy, szacunkowy spadek procesów poznawczych był niższy wśród osób spożywających kawę, jednakże nie znaleziono żadnych dowodów na istnienie zależności dawka-odpowiedź. Znaleziono natomiast dowody na silniejsze działanie u kobiet niż u mężczyzn¹⁵.

W badaniu Rancho Bernardo, obejmującym 1,538 badanych – 890 zdrowych kobiet i 638 zdrowych mężczyzn z Południowej Kalifornii o średniej wieku 73 lata, zaobserwowano, że spożywanie większych ilości kofeiny przez okres całego życia było powiązane z polepszeniem sprawności u kobiet w 6 na 12 testów kognitywnych, z tendencją do polepszenia sprawności w dwóch innych testach. Wśród kobiet w wieku 80 lub więcej lat, spożywanie kawy przez całe życie było związane z polepszeniem sprawności w 11 na 12 testów. Osoby regularnie spożywające napoje zawierające kofeinę, także w okresie przeprowadzania testu, również wykazywały polepszoną sprawność. Nie znaleziono żadnej zależności pomiędzy spożywaniem kawy i procesami poznawczymi u mężczyzn, lub pomiędzy spożywaniem kawy bezkofeinowej i funkcjami poznawczymi u którejkolwiek płci¹⁶.

W podłużnym badaniu prospektywnym, obejmującym kohorty z trzech miast (ang. Three-City cohort study) i w którym udział wzięło 4,197 zdrowych kobiet oraz 2,820 zdrowych mężczyzn w wieku powyżej 65 lat, stwierdzono, że u kobiet spożywających powyżej 3 filiżanek kawy zawierającej kofeinę dziennie przez cztery lata wystąpił zmniejszony spadek odtwarzania informacji werbalnych i pamięci wzrokowo-przestrzennej niż u kobiet, które spożywały jedną lub mniej filiżanek kawy dziennie. Działanie ochronne kofeiny rosło wraz z wiekiem i było najsilniejsze u kobiet powyżej 80 roku życia. Nie znaleziono żadnej zależności pomiędzy spożywaniem kofeiny i spadkiem procesów poznawczych u mężczyzn¹⁷.

W kohorcie 648 dorosłych w wieku 65 lat, żyjących w Portugalii, spożywanie kofeiny w ilości mniejszej niż 62 mg/dziennie (odpowiednik 1 standardowej filiżanki kawy lub więcej) w porównaniu do spożywania ilości mniejszej niż 22 mg/dziennie, zostało powiązane ze zmniejszonym ryzykiem zaburzenia procesów poznawczych tylko u kobiet¹⁸.

W innym badaniu, obejmującym 4,809 osób w wieku 65 lat lub starszych, zbadano zależność pomiędzy spożywaniem herbaty i kawy oraz zmianami w funkcji procesów poznawczych zależnie od płci. Sprawność procesów poznawczych oceniono do 9 razy w roku, używając narzędzia MMSE (ang. Mini-Mental-State-Examinations). W uśrednionym okresie 7.9 lat obserwacji, badani niespożywający herbaty ani kawy wykazali spadek procesów poznawczych o 1.30 punktów (kobiety) i 1.11 punktów (mężczyźni) każdego roku w wynikach standaryzowanych. Umiarkowane spożywanie herbaty, kawy i kofeiny prowadziło do załagodzenia postępowania zaburzeń procesów poznawczych u kobiet, ale nie wykryto żadnego spójnego działania u mężczyzn¹⁹.

W innym badaniu prospektywnym analizowano zaburzenia procesów poznawczych na przestrzeni 10 lat u 676 zdrowych mężczyzn, urodzonych w latach 1900-1900 w trzech europejskich krajach (Finlandia, Włochy, Holandia). Mężczyźni spożywający kawę doświadczyli spadku procesów poznawczych o 4% w ciągu 10 lat, podczas gdy u osób niespożywających kawy, spadek ten wyniósł 4.7%. Autorzy badania stwierdzili odwrotnie proporcjonalną zależność, którą można przedstawić w postaci krzywej w kształcie litery J, pomiędzy ilością wypijanych filiżanek kawy i skalą zaburzeń procesów poznawczych, z najniższym odnotowanym spadkiem (2%) przy spożyciu 3 filiżanek kawy dziennie. Spadek ten był 4.3 razy mniejszy niż u osób niepijących kawy²⁰.

W badaniu kohortowym 923 zdrowych osób ze Szkocji (ang. Lothian Birth Control 1936 Study), oceniony został iloraz inteligencji (ang. IQ) u dzieci w wieku 11 lat, a następnie u osób w wieku 70 lat. Autorzy badania znaleźli zależność pomiędzy całkowitym spożyciem kofeiny (poprzez kawę, herbatę i produkty żywnościowe zawierające kofeinę) i ogólną sprawnością procesów poznawczych i pamięci. Po dostosowaniu danych dotyczących IQ osób w wieku 11 lat i klasy społecznej, wciąż obserwowano silną zależność dodatnią pomiędzy piciem mielonej kawy (filtrowanej lub espresso) a sprawnością w czytaniu. Nie wykryto żadnych różnic w działaniu na różne płcie, w przeciwieństwie do poprzednich badań²¹.

W badaniu przeprowadzonym w Tajwanie stwierdzono, że wśród wszystkich przeanalizowanych czynników związanych ze stylem życia, znaleziono zależność odwrotnie proporcjonalną pomiędzy zaburzeniami procesów poznawczych i spożyciem warzyw, owoców, kawy oraz herbaty. Autorzy badania uznali, że osoby niepijące kawy były narażone na znacznie większe ryzyko wystąpienia zaburzeń procesów poznawczych²².

Część danych zawartych w badaniu kobiet dot. układu sercowo-naczyniowego i antyoksydantów (ang. Women’s Antioxidant Cardiovascular Study) wskazuje, że spożywanie kawy zawierającej kofeinę jest istotnie powiązane ze spowolnieniem zaburzeń procesów poznawczych u starszych kobiet ze schorzeniami naczyniowymi. Nie znaleziono takiego powiązania w przypadku innych produktów zawierających kofeinę, takich jak herbata, napoje typu cola czy czekolada²³.

Wpływ kawy/kofeiny na spadek procesów poznawczych powinno się dalej analizować, w celu wyjaśnienia, dlaczego w niektórych badaniach taki wpływ występuje tylko u jednej płci.