Spożywanie kofeiny i ciąża

Spożywanie kofeiny na wczesnych etapach ciąży

Najistotniejszym aspektem oddziaływania kofeiny na organizm jest pomiar oddziaływania kofeiny na organizm w określonym czasie i konieczność odnotowania zmian w regularności spożywania kofeiny w czasie ciąży. Ilość spożywanej kofeiny zazwyczaj jest zmniejszana w czasie pierwszych tygodni ciąży na skutek wystąpienia początkowych objawów ciąży i awersji do różnych substancji¹.

Objawy ciąży, takie jak niechęć do różnych smaków i zapachów, nudności i wymioty, często występują w zdrowych ciążach prowadzących do narodzin żywego dziecka, i występują rzadziej u kobiet, u których ciąża kończy się poronieniem. Taki związek jest wynikiem występowania silniejszych sygnałów ciążowych, związanych z większym stężeniem hormonów ciążowych w przypadku ciąży żywej.

Spożywanie kofeiny zmniejsza się wraz ze wzrostem intensywności objawów ciąży w pierwszych tygodniach ciąży¹. Dla przykładu, Lawson i współpracownicy⁶ stwierdzili, że średni czas pojawienia się nudności, wymiotów i utraty apetytu to 5 i 6 tygodni od czasu ostatniej miesiączki, a objawom tym towarzyszy 59% spadek spożycia kawy w 4 i 6 tygodniu.

W związku z tym można stwierdzić, że kobiety w ciąży o prawidłowym przebiegu są bardziej skłonne do zmniejszenia ilości spożywanej kofeiny na skutek pojawienia się objawów ciąży niż kobiety, które poronią. Tym samym zmniejszenie spożycia kofeiny może być skutkiem prawidłowego rozwoju ciąży, a brak zmian może być sygnałem niepowodzenia ciąży („przyczynowość odwrotnie proporcjonalna”).

W pewnym badaniu opisano nawyki związane ze spożywaniem kofeiny przez i po rozpoznaniu ciąży w kohorcie 8,347 Amerykanek, które niedawno urodziły dziecko⁷. Samodzielna ocena matek dot. spożywanych przez nich napojów (kawy zawierającej kofeinę, herbaty, napojów typu cola) i czekolady na rok przed zajściem w ciążę została wykorzystana do oszacowania ilości spożywanej kofeiny. W badaniu przedstawiono proporcje ilości spożywanej kofeiny przed zajściem w ciążę w podziale na warstwy na podstawie charakterystyki kobiet. Schematy zgłoszonych zmian w spożywaniu powyższych produktów przed i po ciąży także zostały przeanalizowane na podstawie charakterystyki kobiet i ciąży. Oszacowano dostosowane do badania wskaźniki powszechności poszczególnych produktów, aby ocenić czynniki najbardziej powiązane ze zmianami w schematach spożywania kofeiny. Około 97% matek oświadczyło, że spożywało kofeinę (średnia ilość spożywanej kofeiny wyniosła 129.9 mg/dziennie na rok przed zajściem w ciążę); napoje typu cola były najczęstszym źródłem kofeiny. Odsetek matek spożywających kofeinę zawartą w produktach spożywczych w ilości większej niż 300 mg/dziennie był znacznie wyższy wśród kobiet, które paliły tytoń i spożywały alkohol. Większość matek zaprzestała spożywania lub zmniejszyła ilość spożywanych napojów zawierających kofeinę w czasie ciąży. Spożywanie dużych ilości kofeiny zostało uznany za czynnik ryzyka zaistnienia szkodliwego działania na układ rozrodczy. Autorzy badania zasugerowali, że istnieje konieczność przeprowadzenia dalszych badań, w których powinno się polepszyć metody pomiaru wystawienia matek na działanie kofeiny, poprzez zdobywanie dodatkowych informacji dot. okresu spożywania tej substancji i wielkości zachodzących zmian w spożywaniu kofeiny po rozpoznaniu ciąży.

Dane pochodzące z brytyjskiego badania nad kofeiną i zdrowiem układu rozrodczego (ang. CARE) zostały wykorzystane do zbadania związku pomiędzy spożywaniem kofeiny przez matki a nudnościami, wymiotami i hipotrofią wewnątrzmaciczną w czasie ciąży. Nie znaleziono żadnych dowodów na istnienie takiej zależności. Mocna strona tego badania to bardzo dokładne pomiary oddziaływania kofeiny na organizm, jednakże niezwykle niski wskaźnik odpowiedzi (20%) może ograniczać jego rangę i nie można wykluczyć błędów w selekcji tego badania⁸.

Kawa i cukrzyca ciążowa

Cukrzyca ciążowa (ang. gestational diabetes mellitus, GDM) jest dolegliwością występującą u kobiet, u których wcześniej nie stwierdzono cukrzycy, ale w czasie ciąży stwierdzono u nich wysoki poziom glukozy we krwi (szczególnie w trzecim trymestrze).

W społecznym badaniu kohortowym 71,239 kobiet, które wzięły udział w duńskiej państwowej kohorcie „urodzeniowej” (ang. Danish National Birth Cohort), przeanalizowano zależność pomiędzy spożyciem kawy i herbaty w pierwszym trymestrze ciąży i ryzykiem wystąpienia cukrzycy ciążowej. Spożycie kawy i kofeiny zostało odnotowane w przypadku 81.2% kobiet (n = 57 882). U 1.3% (n = 912) kobiet spożywających kawę wystąpiła cukrzyca ciążowa, co odpowiadało 1.5% kobiet niespożywających kawy.

Po wzięciu pod uwagę wieku, statusu społeczno-zawodowego, historię poprzednich ciąż, wskaźnik masy ciała przed zajściem w ciążę, palenie tytoniu i spożycie napojów typu cola, stwierdzono chroniące i nieistotne powiązanie pomiędzy zwiększeniem ilości spożywanej kawy (względne ryzyko ≥8 w porównaniu do 0 filiżanek dziennie = 0.89 [95% przedział ufności 0.64-1.25]) i herbaty (względne ryzyko ≥8 w porównaniu do 0 filiżanek/dziennie = 0.77 [95% przedział ufności 0.55-1.08]). Wyniki były podobne przy analizie pod względem statusu palenia, poza nieistotnym i zwiększonym 1.45-krotnie ryzykiem przy spożyciu ≥8 filiżanek kawy dziennie u kobiet niepalących. Stwierdzono nieistotne statystycznie zmniejszenie ryzyka zachorowania na cukrzycę ciążową wraz ze zwiększeniem spożycia kofeiny. Wyniki te wskazują, że umiarkowane spożywanie kawy i herbaty w pierwszym trymestrze ciąży nie jest powiązane z ryzykiem wystąpienia cukrzycy ciążowej, a nawet może mieć działanie ochronne⁹.

Kofeina a poronienie

Badania epidemiologiczne badające ryzyko wystąpienia samoistnego poronienia w wyniku wystawienia na działanie kofeiny są, według Pecka¹ i Brenta², niespójne. Największej krytyce poddano fakt, że większość tych badań nieskutecznie oceniła objawy ciąży.

W badaniu przeprowadzonym przez Wen i współpracowników¹⁰ dostarczono najlepsze jak dotąd dowody związane z objawami ciąży. W badaniu tym zaobserwowano zwiększone ryzyko poronienia tylko w przypadku kofeiny spożytej po nastąpieniu mdłości, jednakże nie przed ich wystąpieniem czy u kobiet, u których takie dolegliwości w ogóle nie wystąpiły.

Innym problemem związanym z trafnością badań analizujących zależności pomiędzy kofeiną i poronieniami jest obecność czynników zakłócających, takich jak palenie tytoniu i błędy związane z oszacowaniem przez badanych wielkości spożycia produktów z kofeiną i działaniem innych czynników. Właśnie te czynniki pojawiły się w badaniu Weng i współpracowników¹¹, a na ich podstawie wiele profesjonalnych organizacji zasugerowało górną granicę bezpiecznej ilości spożywanej kofeiny w czasie ciąży. Badanie to charakteryzuje się niepełną kontrolą czynników zakłócających, gdyż nieznana jest ilość palonych dziennie papierosów ani długość trwania nudności czy wymiotów (w ankietach wystąpiły tylko pytania z odpowiedzią tak lub nie). Badanie to zostało także rozwarstwione na dwa poziomy spożywania kofeiny, niski i wyższy niż 200 mg dziennie, w którym znajdują się także osoby spożywające bardzo duże ilości kofeiny.

W przeprowadzonych w 2010 roku chińskim badaniu kliniczno-kontrolnym¹² i niewielkim amerykańskim prospektywnym badaniu kohortowym¹³ nie znaleziono żadnego związku pomiędzy spożywaniem kawy i ryzykiem wystąpienia poronienia.

Wyniki przeprowadzonego w Wielkiej Brytanii badania wskazały natomiast, że zwiększone spożycie kofeiny ma wpływ na zwiększone ryzyko poronienia na późniejszych etapach ciąży i wewnątrzmaciczne obumieranie płodu. Zidentyfikowano jednak niewielką liczbę tych zjawisk, ograniczając w ten sposób możliwość wykrycia niewielkich zależności i czyniąc wielkość tej zależności bardzo niepewną¹⁴.

W 2010 roku wydano opinię komitetu Amerykańskiego Kolegium Położników i Ginekologów (ang. American College of Obstetricians and Gynecologists), według której „umiarkowane spożywanie kofeiny (poniżej 200 mg dziennie) zdaje się nie mieć istotnego wpływu na poronienie;... podsumowując, nie można wyciągnąć ostatecznych wniosków odnośnie tego, czy istnieje korelacja pomiędzy spożywaniem dużej ilości kofeiny i poronieniem¹⁵”.

W niewielkim retrospektywnym badaniu kliniczno-kontrolnym, przeprowadzonym we Włoszech, stwierdzono, że kofeina może zwiększyć ryzyko nieuzasadnionego nawracającego poronienia. Autorzy badania wskazują na możliwość zaistnienia błędu wynikającego z oszacowaniem przez badanych wielkości spożycia produktów z kofeiną i działaniem innych czynników, których nie można wykluczyć ze względu na to, że zarówno kobiety, które poroniły, jak i kobiety w grupie kontrolnej wzięły udział w wywiadzie naukowym po poronieniu lub przed porodem. Co więcej, zasugerowano, że kobiety ze zróżnicowaną historią rozrodczą mogą podwyższać zgłaszaną ilość spożywanej kofeiny, należy więc przeprowadzić więcej badań klinicznych, zanim dane zostaną wykorzystane do ocenienia zależności pomiędzy stylem życiem i poronieniami nawracającymi¹⁶.

Kofeina a przedwczesny poród

Obszerne badania analizujące spożycie kofeiny jednogłośnie stwierdziły, że nie ma ono wpływu na zwiększone ryzyko porodu przed 37 tygodniem ciąży¹. Informacja ta została potwierdzona przez autorów metaanalizy, w skład której wchodziło 15 badań kohortowych i 7 badań kliniczno-kontrolnych, w której nie wykryto żadnego związku pomiędzy spożywaniem kofeiny w okresie ciąży i ryzykiem przedwczesnego porodu¹⁷.

Co więcej, w opublikowanej w 2010 roku opinii komitetu Amerykańskiego Kolegium Położników i Ginekologów (ang. American College of Obstetricians and Gynecologists) stwierdzono, że „umiarkowane spożywanie kofeiny (poniżej 200 mg dziennie) zdaje się nie mieć wpływu na przedwczesny poród¹⁵”.

W przeprowadzonym w 2011 roku polskim badaniu próbowano oszacować ilość spożywanej przez matki kofeiny w czasie ciąży i wpływ kofeiny na długość ciąży, wagę urodzeniową noworodka i ocenę noworodka w skali Apgar. Stwierdzono, że spożycie kofeiny w ilości nie większej niż 300 mg dziennie w czasie ciąży nie ma wpływ na długość ciąży i stan zdrowia noworodka. Czarna herbata była głównym źródłem kofeiny w tym badaniu, a 26% kobiet zrezygnowało ze spożywania kawy w czasie ciąży. Nie można wykluczyć prawdopodobieństwa niedoszacowania spożycia kofeiny spożywanej w czasie ciąży, gdyż ankieta była wypełnienia przez kobiety na dzień przed porodem¹⁸.