Kofeina a uzależnienie

Technologia mapowania mózgu

Możliwość działania uzależniającego kofeiny była szeroko omawiana od wielu lat. U ludzi działa ona stymulująco na zachowanie i ma działanie nieznacznie wspomagające pracę organizmu, i prawdopodobnie to właśnie te właściwości kofeiny są odpowiedzialne za chęć regularnego spożywania tej substancji⁸³. Ludzie mogą ją także pić ze względu na nawyki: możliwe działanie pobudzające kawy niekoniecznie jest związane tylko z kofeiną, ale może być także powiązane z przyjemnym zapachem i smakiem kawy, a także okolicznościami jej spożywania w otoczeniu innych ludzi⁸⁴.

Więcej o kofeinie i jej wpływie na mózg można dowiedzieć się oglądając ten filmik.

Spożywanie narkotyków takich jak kokaina, morfina czy nikotyna prowadzi do aktywacji mezolimbicznego szlaku dopaminergicznego w mózgowych ośrodkach uzależnienia i nagrody już przy niewielkich dawkach.

• W badaniach przedklinicznych stwierdzono, że kofeina podawana szczurom w dawkach odpowiadających tym spożywanym przez ludzi (1-5 mg/kg masy ciała, tj. 1-5 dużych filiżanek kawy spożytych jedna po drugiej) nie zwiększa metabolizmu energii⁸⁵ ani nie zwiększa ilości uwalnianej dopaminy^86,87 w tych ośrodkach.

Badanie to zostało także przeprowadzone na ludziach.

• W jednym z badań podano osobom badanym kofeinę w ilości 3 mg/kg masy ciała, czyli odpowiednik 2 dużych filiżanek kawy. Pomiary przepływu krwi przez mózg u ludzi wskazały, podobnie jak u szczurów, że ośrodek uzależnienia nie został aktywowany, jednakże aktywowane zostały obszary odpowiadające za skupienie uwagi, czujność i uczucie niepokoju (obszar płata ciemieniowego), a także obszary kontrolujące funkcje wegetatywne (podwzgórze mózgu i część tylna wyspy mózgu)⁸⁸.

W badaniu tym po raz pierwszy wykorzystano technologię “mapowania mózgu”, aby zbadać zależność od kofeiny u ludzi, i potwierdzono wyniki badań przedklinicznych, w których stwierdzono brak wpływu kofeiny na układ uzależnienia w mózgu^86,87. Innymi słowy, kofeina nie spełnia kryteriów substancji uzależniającej na podstawie technologii mapowania mózgu.

Efekt odstawienia

Wśród objawów związanych z uzależnieniem od narkotyków są objawy odstawienia. W 2013 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne opublikowało uaktualnioną wersję swojego Diagnostycznego i statystycznego podręcznika zaburzeń psychicznych (ang. DSM-5), w której przedstawiono standaryzowane kryteria klasyfikacji zaburzeń psychicznych. Po raz pierwszy od pierwszego wydania podręcznika w 1952 roku wspomniano o „objawach odstawienia kofeiny”. W podręczniku zdefiniowano to zjawisko jako syndrom wynikający z nagłego zaprzestania lub zmniejszenia ilości spożywania kofeiny u osób, które spożywały ją codziennie przez długi czas⁸⁹.

Tylko niewielka podgrupa populacji spożywającej kawę/kofeinę cierpi na objawy odstawienia (ból głowy, zmniejszona czujność, senność). Objawy te zazwyczaj zaczynają się około12-24 godziny po nagłym zaprzestaniu spożywania kofeiny i osiągają największą siłę po około 20-48 godzinach. Co ważne, można ich uniknąć jeśli stopniowo zmniejsza się spożycie kofeiny⁸³.

• W badaniu mierzącym prędkość przepływu krwi przez mózg, po podawaniu badanym 400 mg kofeiny lub placebo przez dwa tygodnie, stwierdzono, że nagłe zaprzestanie spożywania kofeiny powodowało, zgodnie z poprzednimi badaniami, istotne zwiększenie prędkości przepływu krwi przez mózg, co potwierdza powiązanie pomiędzy zmianami naczyniowymi i objawami odstawienia kofeiny takimi jak ból głowy, zwiększona senność czy zmniejszona czujność⁹⁰.
• Spożycie 250 mg kofeiny u osób regularnie spożywających kawę (średnia ilość spożywanej kofeiny 375 mg dziennie), po 30 godzinach abstynencji, także miało większy wpływ niż placebo na nastrój i czas reakcji w zadaniach wymagających podjęcia decyzji (tj. czas reakcji dla zadań, w których badani musieli wybrać jedną z dwóch lub więcej możliwości)⁷⁴.