Kawa a choroba Alzheimera

Dane ogólne

Choroba Alzheimera to najczęstszy powód występowania demencji. Szacuje się, że około 50-70% osób chorujących na demencję cierpi także na chorobę Alzheimera²⁴. Co więcej, średnio jedna osoba na dwadzieścia w wieku powyżej 65 lat cierpi na chorobę Alzheimera, w porównaniu do mniej niż jednej osoby na tysiąc w wieku poniżej 65 lat²⁵. Około 26 milionów ludzi cierpi na chorobę Alzheimera. Prognozuje się, że do 2025 roku, odsetek osób w wieku powyżej 65 lat w UE wzrośnie z 15.4% do 22.4%, co prawdopodobnie będzie równoznaczne ze wzrostem liczby osób chorych na chorobę Alzheimera²⁶.

W 2014 roku, organizacja Alzheimer Europe opublikowała uaktualniony przegląd systematyczny badań analizujących rozpowszechnienie demencji. Autorzy przeglądu doszli do wniosku, że w przypadku większości grup wiekowych rozpowszechnienie demencji nie uległo znacznej zmianie w ciągu ostatnich kilku dekad. Odnotowano jednak wyższą częstotliwość występowania demencji u starszych kobiet niż się spodziewano²⁷. Choroba Alzheimera to choroba neurodegeneracyjna, prowadząca do postępujących zaburzeń procesów poznawczych i akumulacji peptydu β-amyloidowego (Aβ) w mózgu. Niektóre formy tej choroby są wynikiem mutacji genu kodującego prekursor peptydu β-amyloidowego (Aβ), preseniliny 1 oraz 2. Czynniki genetyczne wchodzą w interakcję z otaczającymi je czynnikami środowiskowi i ich wpływ, szkodliwy czy ochronny, wciąż jest nie do końca poznany.

Kawa, kofeina a ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera

Większość badań epidemiologicznych przeprowadzonych na ludziach sugeruje, że regularne spożywanie kawy/kofeiny przez całe życie zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera, szczególnie u osób starszych. Kawa/kofeina zdaje się mieć szczególnie korzystny wpływ jeszcze przed rozwinięciem się choroby, tj. na etapie przedchorobowym.

W 2012 roku przeprowadzono badanie kliniczno-kontrolne, w który wzięto pod uwagę dowody z modeli ludzkich i zwierzęcych, sugerując, że kofeina ochrania przed chorobą Alzheimera. Wyniki wskazały, że spożywanie kawy/kofeiny jest powiązane ze zmniejszonym ryzkiem, lub późniejszym wystąpieniem demencji, szczególnie u osób z niewielkimi zaburzeniami procesów poznawczych²⁸.

W pierwszej metaanalizie badającej wpływ kawy/kofeiny na tę chorobę, wzięto pod uwagę cztery badania (dwa badania kliniczno-kontrolne i dwa badania kohortowe), jako że zostały przeprowadzone na przestrzeni lat 1990 i 2002^29-32. Stwierdzono bardzo wyraźny wpływ ochronny wynikający ze spożywania kofeiny. Badania te jednak były bardzo zróżnicowane³³.

W innej metaanalizie badającej zależność pomiędzy spożywaniem kawy/kofeiny i ryzykiem wystąpienia choroby Alzheimera zasugerowano, że całkowity wskaźnik ryzyka osiągnął 0.80-0.83 po skorygowaniu czynników palenia tytoniu i nadciśnienia¹⁴.

Wśród najlepszych badań znalazło się badanie kliniczno-kontrole, w którym udział wzięło 54 pacjentów i 54 osób w grupie kontrolnej dopasowanych pod względem wieku i płci. Badanie to pokazało, że spożywanie kofeiny (199 mg w grupie kontrolnej i 74 mg w grupie eksperymentalnej) było zależne odwrotnie proporcjonalnie do choroby Alzheimera (ryzyko względne 0.40), niezależnie od innych czynników zakłócających²⁹.

W innym badaniu, analizującym czynniki ryzyka tej choroby, obserwowano 4,615 osób na przestrzeni pięciu lat (194 przypadki choroby Alzheimera, 3,894 osoby z prawidłowymi procesami poznawczymi i 527 osób wyłączonych z badania). Stwierdzono, że korzystanie z niesteroidowych leków przeciwzapalnych, spożywanie wina, kawy i regularne ćwiczenia fizyczne, były związane ze zmniejszonym ryzykiem zachorowania (wskaźnik ryzyka 0.69 dla kawy). Co ciekawe, nie wykryto żadnego działania ochronnego herbaty w tym badaniu³⁰. Spożywanie niewielkich ilości kawy zostało także powiązane z zaburzeniami psychicznymi po 25 latach obserwacji 716 mężczyzn z Finlandii³⁴.

W innym badaniu wzięło udział 1,409 osób w wieku 65 do 79 lat, które obserwowano przez 21 lat. Spożycie kawy u osób w średnim wieku zmniejszyło ryzyko wystąpienia choroby Alzeimera, a u osób starszych ryzyko wystąpienia demencji, z najmniejszym odnotowanym ryzykiem (zmniejszonym o 65%) u osób spożywających 3-5 filiżanek kawy dziennie³⁵.

W fińskim badaniu analizującym procesy poznawcze po okresie obserwacji trwającym średnio 28 lat, nie stwierdzono zależności pomiędzy spożywaniem kawy, a sprawnością poznawczą lub demencją w wieku starczym³⁶.

W badaniu starzenia się przeprowadzonym w Honolulu i Azji (ang. Honolulu-Asia Agining Study) nie znaleziono żadnego powiązania pomiędzy spożywaniem kawy i demencją pojawiającą się w wieku średnim lub zaburzeniami procesów poznawczych (badano osoby w wieku 51-53 lat)³⁷.

Mechanizmy działania kofeiny

W licznych badaniach na zwierzętach analizowano możliwe mechanizmy działania kryjące się za wpływem kawy/kofeiny na ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera.

W jednym z badań podano transgenicznym myszom, rozwijającym objawy podobne do tych występujących w przebiegu choroby Alzheimera w wieku około 8 miesięcy, kofeinę rozpuszczoną w wodzie. Myszy te wykazały zwiększoną zdolność uczenia się i polepszoną pamięć, a także zaobserwowano u nich zmniejszone stężenie peptydu Aβ i preseniliny we wzgórzu, czyli głównym obszarze mózgu odpowiedzialnym za pamięć³⁸. Co więcej, taki wpływ kofeiny został także odnotowany, gdy u myszy pojawiły się już objawy zaburzeń procesów poznawczych. Kofeina zdawała się redukować liczbę mediatorów reakcji zapalnej^39,40.

Napoje zawierające kofeinę zwiększyły stężenie czynnika stymulującego tworzenie kolonii granulocytów (G-CSF) w osoczu krwi, co zdawało się polepszać sprawność poznawczą u transgenicznych myszy cierpiących na chorobę Alzheimera poprzez wpływ na komórki szpiku kostnego, zwiększoną synaptogenezę i neurogenezę.

Nie zaobserwowano takiego działania w przypadku samego roztworu kofeiny czy kawy bezkofeinowej. Autorzy badania zakładają, że kofeina może współdziałać z innym składnikiem kawy, aby wybiórczo zwiększać stężenie G-CSF⁴¹.

Kofeina może także działać na innej płaszczyźnie. W badaniu przeprowadzonym na zwierzętach, długotrwałe spożywanie kofeiny w wodzie pitnej przez szczury zwiększyło produkcję płynu mózgowo-rdzeniowego (ang. CSF) oraz przepływ krwi przez mózg, co bezpośrednio wpływa na produkcję płynu mózgowo-rdzeniowego³⁷. Wykrywalna produkcja płynu mózgowo-rdzeniowego i jego przemieszczanie, ze zmniejszoną redukcją peptydu β-amyloidowego (Aβ), może być jednym z mechanizmów patogenezy choroby Alzheimera³⁸. Może to częściowo wyjaśnić wywołane przez kofeinę zmniejszenie akumulacji peptydu β-amyloidowego (Aβ) w mózgu, choć nie do końca wiadomo, czy takie zjawisko zachodzi u ludzi^42,43.

Rola innych składników kawy

Zbadano także inne składniki kawy, które mogą mieć udział w korzystnym działaniu kawy na ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera.

W kilku badaniach na zwierzętach zasugerowano, że trigonellina może mieć właściwości neuroprotekcyjne i polepszać zasobność pamięci^44-46.

Znajdujący się w kawie kwas ferulowy, mający działanie przeciwutleniające, po podaniu myszom w wodzie pitnej wykazał działanie chroniące przeciwko deficytom procesów kognitywnych, głównie związanych ze świadomością przestrzenną i pamięcią roboczą, wypierał reakcje zapalne i zapobiegał utracie acetylocholiny z kory mózgowej – a wszystkie te czynniki są charakterystyczne dla tej choroby⁴⁷.

Możliwe jest też, że istotne są inne składniki kawy, na przykład antyoksydanty czy czynniki przeciwzapalne – przeciwko rozwojowi choroby Alzheimera. Konieczne jest jednak przeprowadzenie dalszych badań, w których należy zbadać rolę innych czynników kawy działających ochronnie, a także mechanizm działania kawy, zanim będzie można wyciągnąć ostateczne wnioski.