Kawa w Polsce

historia, spożycie, trendy

Choć daleko nam jeszcze do Skandynawów, pijących kawę kilka razy dziennie, polski rynek kawy wciąż rośnie. Tylko w 2019 roku w Polsce sprzedano 94,4 mln kg kawy o wartości 4,03 mld zł¹! Wraz z rynkiem rozwija się nasza kultura picia kawy. Nadal lubimy kawę parzoną tradycyjnie, ale coraz częściej pijemy ją na mieście, chętnie próbujemy nowych rodzajów kaw, a także gatunków premium.

Ile kawy piją Polacy?

Statystyczny Kowalski wypija rocznie około 95 litrów kawy, co w przeliczeniu na ziarna daje 2,5 kg². Czy to dużo? Na pewno brakuje nam trochę do Skandynawów, których roczne spożycie jest czterokrotnie wyższe³. Kawę pija regularnie ponad 80 proc. dorosłych Polaków⁴, a kupuje ją ponad 96 proc. gospodarstw domowych⁵. Choć większość kawoszy przyznaje, że najczęściej parzy kawę po prostu w szklance, zalewając ją wodą (72 proc.), jesteśmy mocno otwarci na poznawanie nowych sposobów przyrządzania tego napoju⁶. Coraz chętniej kupujemy także ekspresy do kawy – pod względem ich sprzedaży Polska plasuje się na 4. miejscu w Europie⁷.

Skąd kawa wzięła się w Polsce?

Aż trudno uwierzyć, że jeszcze 400 lat temu kawę uważano za niesmaczną i niezdrową, pomimo że kochali ją możni tego świata, z Janem III Sobieskim na czele. To właśnie za jego czasów kawa przywędrowała do Polski, a na dobre rozgościła na naszych ziemiach po bitwie pod Wiedniem w 1683 roku. Kawę do Polski przywieźli Turcy, którzy w zajętych przez siebie miasteczkach (m.in. w Kamieńcu Podolskim) otwierali kawiarnie dla żołnierzy. Wzrost popularności kawy w naszym kraju nastąpił nieco później – w XVIII wieku kawę pito coraz powszechniej (także jako środek na dolegliwości żołądkowe), a wraz z popularnością kawy, rozwijała się produkcja porcelany, m.in. w Ćmielowie⁸.

Pierwsze kawiarnie i pierwsi bariści

Picie kawy to także związane z nią rytuały i profesje. Myli się ten, kto myśli, że zawód baristy jest współczesnym wynalazkiem. Jeszcze w 18. stuleciu bogata szlachta zatrudniała na dworach tzw. kawiarki, czyli służące odpowiedzialne wyłącznie za parzenie i serwowanie kawy. Razem z „kawiarkami” do Polski przyszły kawiarnie, początkowo zwane z niemiecka kafehausami. Pierwszą otwarto w Gdańsku w XVIII wieku, a następnie kolejne w innych dużych miastach. W XIX wieku kawiarnie nabrały charakteru klubowego i mocno zmaskulinizowanego. Do pierwszych kawiarń nie wpuszczano kobiet, a co ciekawe, do dziś to właśnie panowie piją więcej kawy, niż panie⁹.

Więcej o kulturze kawiarnianej TUTAJ.

Kawa w szklance – symbol PRL

Pomimo, że PRL nie był najlepszym okresem dla rozwoju gastronomii, to właśnie wtedy kawa na dobre zagościła w polskich domach. Wszystko zaczęło się od biur – pracę w Polsce Ludowej zaczynano o świcie i właśnie dlatego kawa na poranne pobudzenie stała się nieodłącznym elementem dnia¹⁰. Widać to we wszystkich filmach z epoki: kawa sypana w szklance (szklanka na spodku lub w koszyczku) pojawia się i w komediach Barei, i w kinie moralnego niepokoju. Także w PRL handel kawą wzrósł do nieznanych przed wojną rozmiarów, choć przez długi czas opakowanie dobrej kawy kojarzyło się wtedy z luksusem.

Kawa po polsku współcześnie

Podobno dawniej „kawa po polsku” oznaczała filiżankę mocnego naparu z wyborową, tłustą śmietanką, podczas gdy kawę słabą nazywano m.in. niemiecką¹¹. Dziś Polacy rzadziej piją kawę ze śmietanką – wolą dolać do niej mleko (57 proc. kawoszy), posłodzić (1 na 5 osób) lub po prostu wypić bez dodatków (13 proc.)¹². Gdy już idziemy do kawiarni, najchętniej wybieramy w niej latte i espresso¹³, czyli kawy, które bez odpowiednich akcesoriów trudniej przyrządzić w domu. Badania z 2020 roku pokazują, że zwyczaj picia kawy na mieście kultywuje coraz więcej osób, a co 10. z nich gotową kawę kupuje nawet codziennie. Nie znaczy to jednak, że masowo przesiadujemy w kawiarniach, bo najczęściej kawę poza domem kupujemy na stacjach benzynowych¹⁴. Kawa przestała być już dawno napojem dla elit i nawet ta serwowana na wynos na stacjach czy w piekarniach, jest z roku na rok coraz smaczniejsza.

¹ Dane Mintel, cyt. za: Gospodarkapodkarpacka.pl, Rynek kawy w Polsce i na świecie w 2020 r., http://gospodarkapodkarpacka.pl/news/view/41600/rynek-kawy-w-polsce-i-na-swiecie-w-2020-r [dostęp 12.03.2021 r.].
² Tamże
³ Kawa.pl, Kawa w liczbach, czyli garść statystyk, https://kawa.pl/artykuly/kawa-w-liczbach-czyli-garsc-statystyk/ [dostęp 4.03.2021 r.].
⁴ Analiza rynku – dane z 2017 r., Rynek kawy w Polsce, https://analizarynku.eu/rynek-kawy-w-polsce [dostęp 4.03.2021 r.].
⁵ Dane GfK z Panelu Gospodarstw Domowych z 2020 r., cyt. za Portalem Spożywczym, https://www.portalspozywczy.pl/napoje/wiadomosci/wydatki-gospodarstw-domowych-na-kawe-w-pierwszym-polroczu-br- wyniosly-1-54-mld-zl,191380_1.html [dostęp 4.03.2021 r.].
⁶ Portal Spożywczy, 75 proc. polskich konsumentów preferuje kawę mieloną, https://www.portalspozywczy.pl/napoje/wiadomosci/badanie-75-proc-polskich-konsumentow-preferuje-kawe- mielona,169303.html [dostęp 4.03.2021 r.].
⁷ Portal Spożywczy, Wydatki gospodarstw domowych…, dz. cyt.
⁸ Wikipedia, Kawa, https://pl.wikipedia.org/wiki/Kawa [dostęp 4.03.2021 r.].
⁹ Kawa.pl, Kawa w liczbach…, dz. cyt.
¹⁰ Wikipedia, dz. cyt.
¹¹ Tamże
¹² Analiza rynku, Rynek kawy w Polsce, dz. cyt.
¹³ Kawa.pl, Kawa w liczbach…, dz. cyt.
¹⁴ ARC Rynek i Opinia, Badanie Cafe Monitor z 2019 r., https://arc.com.pl/Stacja-paliw-ulubiona-kawiarnia-Polakow-blog- pol-1562229632.html [dostęp 4.03.2021 r.].