Kawa w kulturze

Kawa to nie tylko aromatyczny napój o pobudzających właściwościach, ale też kawałek historii i kultury ukryty w małej filiżance. Przez wieki kawa inspirowała artystów i wspierała rewolucje, zbliżała ludzi i łagodziła konflikty. Bez kawy trudno wyobrazić sobie przerwę w pracy, ale też nasze ulubione filmy byłyby bez niej znacznie uboższe.

Kawa i moda na kawiarnie

Kulturę picia kawy przez lata kształtowały kawiarnie. Ich ideę w Europie zaszczepili Turcy, którzy przywieźli modę na picie kawy podczas najazdów w XVII wieku. Nad Bosforem kawiarnie działały już wtedy w najlepsze jako miejsce spotkań towarzyskich i debat, mające duży wpływ na opinię publiczną¹. Okres największego rozkwitu kawiarni to 18. i 19. stulecie, a pierwsza kawiarnia europejska powstała w Oksfordzie, polska natomiast w Gdańsku². W kawiarniach można było poczytać prasę, a nawet podyskutować. Przy kawie debatowali filozofowie, knuli spiskowcy, a Wielka Rewolucja Francuska rozpoczęła się tak naprawdę w paryskiej Café du Foy³. Jednak do historii kawiarnie przeszły głównie dzięki artystom.

Wpływ kawy na życie artystyczne

Kawiarnie od początku przyciągały wszelkie niepokorne duchy: aktorów, malarzy i literatów, którzy kulturę kawiarnianą uwiecznili na zawsze w swoich dziełach. Kawiarnie pojawiają się na obrazach artystów różnych epok – spotkamy je zarówno na płótnach impresjonistów, jak i u Edwarda Hoppera. Swoje ulubione kawiarnie nocną porą malował Vincent van Gogh, a o życiu kawiarnianym sporo pisali literaci i felietoniści, od Boya Żeleńskiego począwszy. To Boyowi właśnie zawdzięczamy dokumentację życia artystycznego w Jamie Michalikowej w Krakowie. Z kolei bez stołecznej kawiarni Ziemiańska nie byłoby poezji w 20-leciu międzywojennym. Trendy w literaturze wyznaczali wtedy przecież Skamandryci, prosto zza stolika w ulubionej kawiarni.

Kawa w poezji i na srebrnym ekranie

Kawa zaznaczyła swoją obecność w polskiej poezji: pisał już o niej w baroku Jan Andrzej Morsztyn, później Adam Mickiewicz, a wreszcie Agnieszka Osiecka⁴. Kawę można spotkać w piosenkach więziennych („Czarny chleb i czarna kawa”)⁵, ale najczęściej chyba pojawia się w filmach. Każdy fan serialu „Przyjaciele” kojarzy kawiarnię Central Perk, w której bohaterowie codziennie spotykają się na kawę pitą z dużych kubków, a widzowie komedii „Diabeł ubiera się u Prady” na pewno pamiętają Anne Hathaway biegnącą do pracy z zestawem kaw na wynos. Kawę piją bohaterowie Felliniego, Audrey Hepburn w „Śniadaniu u Tiffany’ego”, a także John Travolta i Samuel L. Jackson w jednej z kultowych scen „Pulp Fiction”.⁶

Kawa w pracy i w języku

Kawa to jednak nie tylko kultura w znaczeniu artystycznym, bo jej picie wrosło też na stałe w tzw. kulturę pracy. Gdy w czasach PRL zaczynaliśmy pracę rano, kawa stała się nieodłącznym elementem biurowego poranka⁷. Z kolei w Skandynawii funkcjonuje w powodzeniem rytuał fika – obowiązkowych przerw na kawę i ciastko w czasie pracy⁸. Jedno z badań prowadzonych w Danii wykazało, że wspólne picie kawy może zmniejszać stres w pracy. Obserwacja dotyczyła pracowników dwóch spółek, które łączyły się w jedną. Przerwy kawowe w tym nerwowym czasie pozwoliły pracownikom przetrwać go łagodniej⁹. „Chodźmy na kawę” – zdanie wypowiadane w pracy, stało się równoznaczne z „chodźmy porozmawiać”¹⁰, lecz kawa zakorzeniła się w naszej mowie nie tylko w sferze służbowej. Na kawę chodzimy przecież również po pracy, w rozmowach czasem wykładamy kawę na ławę, a mówiąc o przyszłości, staramy się unikać wróżenia z fusów.

¹ Ellis M. (ed.), Eighteenth-Century Coffee-House Culture. London, Pickering & Chatto, 2006.
² Wikipedia, Kawa, https://pl.wikipedia.org/wiki/Kawa [dostęp 4.03.2021 r.].
³ D. Łukasiewicz, Moc małej czarnej, „Polityka” nr 7 (3299), 10.02-16.02.2021 r., str. 56-58.
⁴ Blog Kawa i Herbata, https://kawaiherbata.com/blog/kawa-w-polskiej-literaturze [dostęp 4.03.2021 r.].
⁵ Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Czarny_chleb_i_czarna_kawa [dostęp 4.03.2021 r.].
⁶ Blogi Kawowy Guru i Przyjaciele kawy, https://kawowy.guru/kawa-w-filmach/ https://www.przyjacielekawy.pl/blog/kawa- kino-slynne-filmy-zwiazane-z-kawa/ [dostęp 4.03.2021 r.].
⁷ Wikipedia, Kawa, dz. cyt.
⁸ National Geographic, https://www.national-geographic.pl/artykul/sprawdzilismy-jakie-zwyczaje-zwiazane-z-kawa-panuja- w-roznych-krajach [dostęp 4.03.2021 r.].
⁹ Stroebaek P. (2013) Let’s Have a Cup of Coffee! Coffee and Coping Communities at Work. Symbolic Interaction, 36(4):381- 39.
¹⁰ Topik S. (2009) Coffee as a Social Drug.Project MUSE, 71:81-106.