Kawa bez cukru, życie bez cukrzycy

Informacja o tym, że kawa należy do produktów o walorach prozdrowotnych, budzi coraz mniejsze zdziwienie. Kolejne dowody naukowe potwierdzają zależność między spożyciem kawy a prewencją chorób, w tym Alzheimera. Coraz więcej wiadomo na temat ochronnego wpływu kawy na serce, nerki czy jej powiązań ze zmniejszoną zachorowalnością na liczne nowotwory. W listopadzie, miesiącu świadomości cukrzycy, warto wspomnieć o możliwej pozytywnej roli kawy w zapobieganiu rozwoju tego schorzenia.

Cukrzyca – czy Polacy powinni się martwić?

W Polsce narasta problem nadmiernej konsumpcji cukru oraz otyłości, a w związku z tym i zachorowalności na cukrzycę. Ogólnopolskie dane nie pozostawiają złudzeń – w ciągu dekady (między 2008 a 2017 rokiem) przeciętne spożycie cukru na jednego mieszkańca naszego kraju zwiększyło się o ponad 6 kg!¹ Mimo wzrostu świadomości na temat niekorzystnego zdrowotnie dosładzania, np. kawy czy herbaty, wciąż spożywamy zbyt dużo cukru wraz z różnymi produktami żywnościowymi i napojami, które go zawierają. Powoduje to, że problem otyłości dotyczy już co czwartego Polaka.²

Dietozależną chorobą, czyli taką, która wynika ze sposobu odżywiania, jest cukrzyca typu 2. To rodzaj cukrzycy ściśle powiązany ze zwiększoną masą ciała, w którym organizm nie wykorzystuje wytworzonej insuliny. Ponieważ w Polsce ze schorzeniem tym zmaga się już 3 mln osób, możemy mówić o społecznej skali problemu. Biorąc pod uwagę, że aż w 70 procentach to właśnie styl życia, w tym dieta, wpływa na wzrost liczby zachorowań, warto się przyjrzeć sposobom na jego zmianę – mówi prof. dr hab. Krystyna Gutkowska, Dyrektor Instytutu Nauk o Żywieniu Człowieka.

Wśród pijących kawę ryzyko cukrzycy mniejsze o jedną trzecią

Może się wydawać, że świadomość konsumentów na temat związku między sposobem odżywiania się a zdrowiem jest wysoka, jednak okazuje się, że w niewielkim stopniu wpływa ona na konkretne wybory żywieniowe.

Zauważmy, że ludzie najczęściej traktują jedzenie w kategoriach przyjemności – wybierają to, co lubią. Ten hedonistyczny aspekt może być zgubny, ponieważ nie zawsze to, co nam smakuje, jest dobre dla organizmu, a w konsekwencji dla naszego zdrowia. A to właśnie dzięki dietoprofilaktyce, czyli dostarczaniu odpowiednich składników pokarmowych we właściwych proporcjach, można zmniejszyć zachorowalność na choroby cywilizacyjne, do których należy cukrzyca typu 2 – tłumaczy prof. dr hab. Krystyna Gutkowska.

Wszystkich miłośników kawy zapewne ucieszy informacja, że napój ten jest nie tylko niezwykle smaczny, ale i zyskał sławę na polu prewencji chorób. Jedno z najnowszych badań przekrojowych, w którym analizie poddano ponad milion uczestników, pokazało, że ryzyko zachorowania na cukrzycę zmniejszało się w przypadku osób spożywających kawę. Naukowcy brali pod uwagę różne porcje kawy spożywane w ciągu dnia. Okazało się, że ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 malało z każdą kolejną filiżanką małej czarnej – od 20-25% przy 3 porcjach³ do około 33% w przypadku wypijania 5-6 kaw dziennie⁴.

Ochronne działanie polifenoli zawartych w kawie

Badacze początkowo efekt zapobiegania cukrzycy przypisywali kofeinie, głównej substancji aktywnej zawartej w kawie. Późniejsze badania wykazały jednak, że spożywanie kawy bezkofeinowej wiązało się z takim samym poziomem ochrony, jak w przypadku kawy z kofeiną.⁵ Wskazano wówczas na istotną rolę polifenoli, znanych powszechnie ze swych właściwości antyoksydacyjnych.^6,7 Polifenole zawarte w kawie stymulują peptyd glukagonopodobny (GLP-1), główny hormon jelitowy, który odpowiada m.in. za wydzielanie insuliny po posiłku.⁸ Wykazano, że wydłużone aktywowanie tego hormonu osłabia rozwój cukrzycy. Inne badania dowiodły, że polifenole zawarte w naparze kawy mogą przyczyniać się do zmniejszenia przyrostu masy ciała i zwiększenia wrażliwości organizmu na insulinę.⁹

Różne są ziarna kawy i różne metody parzenia, dlatego zawartość składników bioaktywnych, czyli wspomnianych polifenoli, w filiżance kawy jest bardzo zróżnicowana. Aby mogły spełnić swą funkcję, musimy im trochę „pomóc”, unikając słodzenia kawy. Dodatek cukru może niwelować korzystne działanie kawy. Zaleca się spożycie od 3 do 5 filiżanek kawy dziennie – radzi prof. Gutkowska.

Prócz umieszczenia kawy na liście składników codziennej, prozdrowotnej diety, w prewencji cukrzycy należy też zwiększyć aktywność fizyczną i zrezygnować ze słodkich napojów oraz przekąsek, a więc zmienić styl życia na bardziej prozdrowotny.

***

„Kawa i zdrowie" to program informacyjno-edukacyjny, zainicjowany w 2017 r. przez Fundację „Żywność, Aktywność Fizyczna i Zdrowie”. Jego celem jest promocja walorów zdrowotnych kawy oraz zmiana sposobu jej postrzegania poprzez obalanie mitów i przedstawianie faktów opartych na badaniach naukowych. Obiektywne i aktualne informacje na temat właściwości kawy oraz jej miejsca w codziennej diecie przekazywane są za pomocą strony internetowej www.kawaizdrowie.pl. Motywem przewodnim kampanii jest hasło „Od 3 do 5 filiżanek kawy dziennie. Codziennie. Dla zdrowia”, wynikające z opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), która mówi, że bezpieczne dla zdrowia, dzienne spożycie kofeiny to ok. 400 mg, czyli mniej więcej od 3 do 5 filiżanek kawy. Działania Fundacji wspiera naukowa Rada Ekspertów. Program objęty jest patronatem Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego.

 

¹ https://pacjent.gov.pl/artykul/cukrzyca-w-liczbach
² Tamże.
³ Wierzejska R. Coffee in the diet and prevention of diabetes. Clin Diabetol 2020; 9, X: XXX–XXX. DOI: 10.5603/DK.2020.0000.
⁴ Ding M, Bhupathiraju SN, Chen M, van Dam RM, Hu FB. Spożywanie kawy z kofeiną i bezkofeinową a ryzyko cukrzycy typu 2: przegląd systematyczny i metaanaliza dawka-odpowiedź . Opieka cukrzycowa 2014; 37: 569-586
⁵ Tamże.
⁶ Bhupathiraju SN, Pan A, Malik VS, Manson JE, Willett WC, van Dam RM, Hu FB. Caffeinated and caffeine-free beverages and risk of type 2 diabetes. Am J Clin Nutr 2013; 97: 155-166
⁷ Ong KW, Hsu A, Tan BKH. Chlorogenic acid stimulates glucose transport in skeletal muscle via AMPK activation: a contributor to the beneficial effects of coffee on diabetes. PLoS One 2012; 7: e32718
⁸ Fujii Y, Osaki N, Hase T, Shimotoyodome A. Ingestion of coffee polyphenols increases postprandial release of the active glucagon-like peptide-1 (GLP-1(7–36)) amide in C57BL/6J mice. J Nutr Sci 2015; 4: e9
⁹ Rustenbeck I, Lier-Glaubitz V, Willenborg M, Eggert F, Engelhardt U, Jörns A. Effect of chronic coffee consumption on weight gain and glycaemia in a mouse model of obesity and type 2 diabetes. Nutr Diabetes 2014; 4: e123